موزه آذربایجان یکی از مهم‌ترین موزه‌های ایران و دومین موزه باستان‌شناسی کشور پس از موزه ملی ایران شناخته میشود. این موزه در شهر تبریز، در خیابان امام و در جوار مسجد کبود قرار دارد. زیربنای موزه آذربایجان ۲۴۰۰ مترمربع بوده و دارای سه طبقه و یک سالن نمایش در هر طبقه به ابعاد ۳۷ در ۱۲ متر، چند اتاق اداری و کتابخانه است. گفتنی است بنای موزه آذربایجان بر اساس نقشه تنظیمی باستان‌شناسی فرانسوی به نام «آندره گدار» با الهام از سبک معماری محلی در آذربایجان ایران تهیه و ترسیم اسماعیل دیباج احداث شده است.
در سال های ۱۳۰۶ و ۱۳۰۷ خورشیدی، نمایشگاه سکه های تاریخی تبریز درکتابخانه تربیت برقرار شده بود. در همین سالهاطرح تأسیس موزهٔ آذربایجان در این شهر مطرح گردید. در سال ۱۳۳۶ خورشیدی، ۲۰۲ عدد اثر تاریخی متعلق به موزه ایران باستان به تبریز فرستاده شد تا در کتابخانهٔ ملی این شهر به نمایش گذاشته شود.
بعدها نیز آثار و اشیای تاریخی تبریز در دبیرستان نجات این شهر نگهداری شده و به نمایش درمی‌آمدند. در اردیبهشت ۱۳۳۷ خورشیدی بنای موزهٔ آذربایجان آغاز شد و این موزه به طور رسمی در سال ۱۳۴۱ خورشیدی به بهره برداری رسید.
بعد از گذشت قریب به سی سال در سال 1336 با نمایش 202 قطعه ازآثار فرهنگی ارسالی از موزه ایران باستان در کتابخانه ملی تبریز بنیان نهاده شد . در سال 1337محل فعلی موزه درجوار مسجد کبود تعیین و عملیات ساختمانی موزه آغاز و در سال 1341 افتتاح شد. این بنا بر اساس نقشه تنظیمی آندره گدار باستان شناس فرانسوی و ترسیم اسماعیل دیباج احداث گردیده است .ساختمان موزه از بخشهای مختلف از جمله چهار تالار نمایش اشیاء تاریخی ، بخشهای اداری و فنی(آزمایشگاه و مخازن ) و کتابخانه تخصصی تشکیل یافته است .
طبقه همکف:
در تالار طبقه همکف موزه آثار مربوط به دوره پیش از اسلام و ماقبل تاریخ به نمایش گذاشته شده است.
سفال های مربوط به تپهٔ اسماعیل‌آباد با هفت هزار سال قدمت، از تاریخی‌ترین آثار این بخش به‌شمار می‌روند. قدمت سنگ‌های معدنی «سرپانتین» که درجیرفت یافته شده‌اند نیز به دوران پیش از تاریخ می‌رسد؛ برروی این سنگ‌ها تصاویری از گیاهان و حیوانات گوناگون نقش بسته‌است. همچنین مجسمهٔ الههٔ زن که در رستم آباد گیلان یافته شده، سه هزار سال قدمت دارد؛ این مجسمه ارزش زن را در دوران ایران باستان به تصویر کشیده‌است. ریتون‌های مربوط به دو تا سه هزار سال پیش نیز در این موزه نگهداری می‌شوند. اجساد مرد و زنی که مربوط به سه هزار سال پیش هستند در سال ۱۳۷۸ خورشیدی و در پیرامون مسجد کبود یافت شده‌است. این اجساد از بقایای گورستان سه هزار ساله‌ای محسوب می‌شوند که برای بازدید عموم به موزه آذربایجان انتقال یافته‌اند. سنگ بسم‌الله اثر محمد علی قوچانی نیز در انتهای سالن طبقه همکف قرار گرفته‌است. چهار قسمت از این سنگ پنج‌قسمتی قاب آن و یک قسمت باقی‌مانده نیز متن آن است.
طبقه اول
طبقه فوقانی موزه به سه بخش : تالار دوره اسلامی ، بخش سکه و مهر و کتابخانه موزه تقسیم می شود .در بخش اسلامی موزه آثاری از قرون اولیه تا قرن چهاردهم هجری نگهداری می شود .قدیمی‌ترین آثار طبقهٔ اول موزهٔ آذربایجان مربوط به سدهٔ چهارم هجری و شهر نیشابور است که از مهم‌ترین ویژگی‌های آن‌ها می‌توان به استفاده از خط کوفی ، استفاده نقش‌های اسلیمی و استفاده از لعاب سفید در این آثار اشاره کرد. ظروف سفالی مربوط به دورهٔ ایلخانان و قفل رمزی مربوط به سدهٔ ششم هجری نیز از دیگر آثار تاریخی این بخش محسوب می‌گردند.
در تالار ضلع شمالی این طبقه که به نمایش سکه و مهر اختصاص دارد مجموعه نسبتا کاملی ازسکه های متعلق به ادوار مختلف تاریخی ایران به ترتیب سلسله ها به نمایش گذاشته شده اند، این مجموعه سکه های دوره هخامنشی تا قاجار را شامل می شود .همچنین مهرهایی از هزاره سوم قبل از میلاد تا قرون اخیر در این بخش نگهداری می شوند که شکل و جنس گوناگونی دارند.
کتابخانه تخصصی موزه آذربایجان نیز با دارا بودن بیش از سه هزار جلد کتاب یکی از منابع مهم برای پژوهشگران محسوب می شود.
تالار زیر زمین موزه
تالارطبقه زیرزمین موزه آذربایجان نیز آثارهنری یکی از هنرمندان مجسمه ساز تبریزی (احد حسینی) را در خود جای داده است ، این بخش متشکل از مجسمه هایی گچی با مضامین اجتماعی در جوامع بشری می باشد. این مجسمه ها دید عمیقی نسبت به سرگذشت و اخلاق انسان در طول سده های گذشته -به خصوص قرن بیستم- دارند.
بخش سنگ نگاره های تاریخی
جدیدترین بخش از موزه آذربایجان که در سال 1386 افتتاح گردیده است بخش سنگ نگارهای موزه است که در طبقهٔ زیرزمین این موزه قرار گرفته است. در این بخش مجموعه‌ای از پیکره‌های انسانی، سنگ گورها، سنگ های کتیبه دار، قوچ‌های سنگی و مجسمه های سنگی به نمایش گذاشته شده اند.
بازدید : بهار ( 8- 20) تابستان (8- 14و 16- 21) پاییز و زمستان ( 18-9)
تعطیلی : روزهای دوشنبه
آدرس : آذربایجان شرقی٬ تبریز، خیابان امام خمینی ، جنب مسجد کبود
