عبادتگاه ها محل هایی برای پرستش خدایند؛ خدایی که خلقمان کرده و در هر مکان و زمانی حاضر و ناظر است و امکان ندارد لحظه ای تنهایمان بگذارد. مهرِ بی پایان این خالق بخشنده و مهربان باعث شد تا مخلوقاتش تمام ذهن و هنر خود را به کار گیرند و عبادتگاه هایی بی نظیر و حیرت انگیز را بسازند تا با حضور در آنها غرق در فضایی عرفانی شوند و دل هایشان را به سوی آرامش و سبکبالی پر دهند.
هر کسی با قدم گذاشتن به محله جلفای اصفهان، مسحور فضای خاص آن می شود. گویی زمان به عقب باز گشته و حال و هوایی متفاوت بر فضا حاکم می گردد. بنا بر اطلاعات موجود، تا قبل از پایان قرن هفدهم میلادی شهر اصفهان، میزبان ۶ کلیسا بود؛ در حالی که در منطقه ی جلفای نو (محله جلفای امروزی) ۲۴ کلیسا وجود داشت و امروزه از آنها تنها ۱۳ کلیسا باقی مانده است. هر کدام از این کلیساها ویژگی خاص خود را دارند اما در این میان کلیسای وانک همچون نگینی در جلفا می درخشد و شما را به درون دنیای خود می کشاند.
با یک سفر همراه شوید تا با این کلیسا بیشتر آشنا شویم....
چرا کلیسای وانک؟
کلیسای وانک یکی از مشهورترین کلیساهای ایران و بزرگترین کلیسای اصفهان است.
این کلیسا با ترکیب معماری ایرانی و ارمنی نظیرش را در هیچ کجای ساخته شده که دنیا نمی توان دید.
این بنا از نظر نقاشی های تاریخی و تزیینات، به عنوان زیباترین کلیسای اصفهان شناخته می شود.
قرار گیری این کلیسا در محله جلفای اصفهان به شما این امکان را می دهد تا در کنار بازدید از این اثر، لحظات خوشی را در معروف ترین کافه های ایران در این محله بگذرانید.
تاریخچه ی کلیسای وانک:
ارمنیان پس از استقرار در جلفای اصفهان، در صدد ایجاد تأسیسات اجتماعی و بناهای مذهبی خود بر آمدند و با سرمایه‌های نقدی و خودیاری مردم نخست به ساختن کلیسای وانک، نظیر همان کلیسایی که در جوغای ارمنستان داشتند و با همان نام همت گماشتند. همزمان با ساختن وانک، کلیسای کوچکی نیز در بخش جنوب غربی آن ساختند. این کلیسا مدت پنجاه سال مورد استفاده روحانیون قرار گرفت. در سال ۱۶۵۵ میلادی در محل کلیسای مزبور شروع به ساختن کلیسای فعلی کردند و در سال ۱۶۶۴ میلادی آن را به پایان رساندند. بر سردر ورودی وانک، طرح کلیسا بر روی سنگ حجاری شده و کتیبه‌ای به این شرح به چشم می‌خورد:
«وانک آمناپرکیج و مقر اسقف اعظم ارمنیان ۱۶۰۶ میلادی»
پس از اتمام بنای کلیسا، کتیبه‌ای با کاشی لاجوردی و به خط طلایی بر سردر ورودی غربی کلیسا نصب کردند که حاوی تاریخ آغاز و اتمام بنای کلیسا می‌باشد. در کتیبه مزبور چنین نوشته شده است:
«کلیسای وانک آمناپرکیج در سال ۱۶۵۵ میلادی در زمان پادشاهی شاه عباس دوم و جاثلیقی «فیلیپوس» و پیشوائی خلیفه «داوید» و به یاری مردم خیر جلفا شروع شد و در سال ۱۶۶۴ میلادی به پایان رسید. ثواب عباداتی که در این کلیسا انجام میشود نصیب آنهایی که در قید حیاتند و یا در گذشته‌اند شود.»
این کلیسا در سال 1310 با شماره 85 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این مکان مورد بازدید افراد سرشناس بسیاری بوده است. از جمله بازديدكنندگان آن می توان به افراد زیر اشاره کرد:
شاهزاده سودان در تاریخ( 1933 م)
شاهزاده ژاپنی میساكا (1933م)
نخست وزير آلمان (1957م)
ملكه دانمارك و دخترش (1963م)
رئيس جمهور هندوستان (1963م)
وليعهد دانمارك (1963م)
پادشاه بلژيك و ملكه (1964 م)
شاهزاده اسپانيا (1966 م)
دبیر کل سابق سازمان ملل متحد کوفی عنان (1999 م) و ...
معماری در کلیسای وانک :
تمامی کلیساهای اصفهان به دست معماران ارمنی بنا شده اند اما نکته قابل توجه در مورد آنها این است که هیچ شباهتی بین آنها و کلیساهای ارمنستان یا حتی کلیساهای آذربایجان شرقی و غربی همچون قره کلیسا، هفتوان، زورزور و استپانوس مقدس دیده نمی شود. این امر از شرایط اجتماعی حاکم بر قرن هفدهم میلادی نشات می گیرد و باید علت آن را در شرایط آن زمان جستجو کرد.
همانگونه که گفتیم شاه عباس برای ترغیب ارمنیان به ماندن در ایران به آنها امتیازاتی از جمله ساخت کلیسا داد؛ اما برای آنکه جلوی تحریک احساسات مذهبی اهالی اصفهان و بروز اختلافات مذهبی در بین مسلمانان و ارامنه را بگیرد، ساختن کلیسا را مشروط به این نمود که بنای آن شبیه به سایر کلیساهای ارامنه نباشد. هنرمندان ارمنی نیز چاره را در ساخت بناهای مذهبی خود به شیوه ی معماران ایرانی و با ظاهری همچون مساجد دیدند و با بهره گیری از میراث هنری سرزمین خود و تاثیر پذیری از هنر ایرانی، آثار تماشایی زیادی از جمله بنای کلیساها و عمارت های مجلل را بنا نهادند که نمونه اش در هیچ کجای دنیا یافت نمی شود. این کلیسا از حیث طلاکاری و تذهیب در میان کلیساهای ارمنیان منحصر به فرد است.
نامگذاری در این کلیسا:
کلیسای جامع وانک یا آمنا پرکیچ (به ارمنی Սուրբ Ամենափրկիչ Վանք و به انگلیسی Holy Savior Cathedral)، به معنی (کلیسای نجات دهنده مقدس) می باشد، که از نام کلیسای «سورپ آمنا پرکیچ وانک» جوغا در نخجوان گرفته شده‌است.وانک در زبان ارمنی به معنی صومعه است.
اهمیت کلیسا ی وانک:
اهمیت بالای این کلیسا از نظر سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای ارمنیان باعث شد تا با گذشت زمان، تغییراتی در معماری اولیه ی آن ایجاد شود و بخش هایی همچون چاپخانه، کتابخانه، مرکز اسناد، برج ساعت، موزه و بنای یادبود نژادکُشی ارمنیان به مرور به بنای اصلی اضافه گردند.
تفاوت کلیسای وانک با دیگر کلیساها این بود که در ابتدا فاقد ناقوس خانه و ناقوس بودند و اهالی محله با صدای ضرباتی که بر چوبی بزرگ به نام "کوچناک "زده می شد، برای ادای فرایض مذهبی دعوت می شدند.
آشنایی با گنبدهای کلیسای وانک:
وانک دارای دو گنبد است که عبارتند از: یک گنبد کوچک بر روی محل استقرار عامه مردم و یک گنبد بزرگ بر روی قسمت مقدم محراب کلیسا. با ورود به کلیسا متوجه دو ستون مربع شکل می شوید که در فاصله ۶/۲۵ متری دیوار غربی آن قرار دارند و هر یک از اضلاع آنها دو متر است. در بخش غربی کلیسا با استفاده از بخشی از این ستون ها و پایه‌های دیوارهای جانبی، چهار طاق‌نمای بلند ساخته اند که ارتفاع هر یک به ۱۰/۲۵ متر می رسد و گنبد کوچک و کم ارتفاع کلیسا بر روی آنها قرار دارد.
گنبد دایره وار و بزرگ، مانند گنبدهای مساجد به نظر می رسد و از آنها الهام گرفته است. نمای بیرونی گنبد با آجر پخته زینت یافته و نمای داخلی آن که به رنگ لاجوردی می باشد، با تصاویر مذهبی و تزئینات گلبوته و طلاکاری تزیین شده است. دور تا دور این گنبد، هشت پنجره وجود دارد که در فاصله ی میان آنها تصاویری از آفرینش آدم و حوا، خوردن میوه ی ممنوعه، مرگ هابیل و ... دیده می شود.
مجموعه وانک شامل دیر، کلیسای اصلی و صحن آن، ناقوس خانه، کتابخانه، موزه، برج ساعت، اتاق های مخصوص اقامت اسقف و همچنین تالارهای اجتماعات و چاپخانه است که تمامی این بناها مساحتی بالغ بر ۸۷۳۱ متر مربع دارند. از این مساحت، ۳۸۵۷ متر مربع مربوط به ساختمان ها و بقیه متعلق به فضای سبز و باغ وانک می باشند.
اکثر کلیساهای کهن ارمنی با سنگ ساخته شده‌اند اما وانک با خشت خام بنا گردیده است. دیوار بیرونی این کلیسا با آجر پوشانده شده و در جای جای آن کاشی های منقش به فرشته های بال دار به چشم می خورد. دیوارهای کلیسا از سطح حیاط تا بامِ طبقه دوم ۱۱/۷۵ متر ارتفاع دارد. دیوار داخلی پوشیده از گچ است و بر روی آن نقاشی های چشم نوازی دیده می شود.
این بنا دارای دو در ورودی است که در اصلی، دری چوبی و بزرگ می باشد و به رفت و آمد مردم اختصاص دارد. سردر این ورودی تصویری به چشم می خورد که نمای داخل دیر را نشان می دهد. این تصویر با کاشی لاجوردی و خاکستری زینت یافته و در بالای آن این عبارت به زبان ارمنی نگاشته شده است:
(دیر ناجی همگان محلی برای راهبان)
نقاشی های کلیسای وانک:
آنچه که بر حیرت بینندگان وانک می افزاید این است که با قرار گرفتن در فضای کلیسا، در انبوهی از رنگ و نقش محصور می شوند، چرا که تمامی دیوارها، طاق نماها، طوق گنبد، داخل گنبد و تمامی زوایای کلیسا با نقاشی رنگ روغن زینت یافته است.
بیشتر این نقاشی ها مضامینی از انجیل مقدس را به تصویر می کشند. در قسمتی از کلیسا تصاویری از بدو تولد تا عروج عیسی مسیح بر آنها مشاهده می شود و بر روی بخشی از دیوارها، روز رستاخیز، داوری روز رستاخیز و بهشت و دوزخ، نقش بسته است.
در محل سرود خوانان کلیسا، ۴ تصویر همراه با گلبوته هایی در اطراف آن وجود دارد که در آن شکنجه ی مقدسان به چشم می خورد. تصاویر محل سرود خوانان مربوط به حضرت مسیح است که در اتاقک اشیای مخصوص با تصاویری از بشارت دادن فرشته به حضرت مریم آغاز شده و سراسر کلیسا را دور می زند. تصاویر میانی شامل میلاد حضرت مسیح، سجده ی سه پادشاه به عیسی، آزمون مسیح توسط ابلیس، آخرین شام عیسی، مصلوب شدن و دفن عیسی، معراج عیسی و ... می باشد .
بر دیوار شمالی داخل کلیسا، تصاویر رستاخیز دیده می شود که در بالای آن بهشت، محل ورود رستگاران و در قسمت پایین دوزخِ مهیب با زبانه های آتش، اژدهای چند سر و دیوهای رَم کرده، فرشتگانی که از بالا گناهکاران را به حفره در می آویزند و ... نقاشی شده است.
هزینه کلیه تزئینات و نقاشی‌ها و تذهیب‌های کلیسا را شخصی به نام خواجه آودیک استپانوس تامین نموده و استادان ارمنی از جمله هوانس مرکوز و کشیش استپانوس و استاد میناس بر روی آنها کار کرده اند.
کلیسای وانک از نظر طلاکاری و تذهیب نمونه ای منحصر به فرد در میان کلیساهای ارمنیان است و آنچنان که در کتیبه دیوار شمالی داخل کلیسا آمده، خواجه اودیک در تزیین و نقاشی دیوارها سهم بسزایی داشته است. متن کتیبه به این شرح می باشد:
در تاریخ پنجم فوریه ۱۶۶۹ میلادی، خواجه اودیک که نقاشی‌های این کلیسا را به یادبود خود و در گذشتگان خانواده اش به یادگار گذاشته، رحلت کرد و به مسیح پیوست.
ساختمان نماز خانه كليسا:
نماز خانه اصلی کليسا که به شکل متوازی الاضلاع است شامل دو قسمت چهارگوش است که قسمت اول شبستان بنا و قسمت دوم که زير گنبد خانه است محل اجرای مراسم و سرودهای مذهبی است. ازاره های ديوارهای نماز خانه را کاشی های خشتی چند رنگ فرا گرفته است. در قسمتهای بالای ازاره تصاويربسيار زيبائی نقاشی شده اند که از کتب مقدس الهام گرفته شده و تمامی سطح فضای گنبد را تزئين کرده است.
کتابخانه ی کلیسا:
در زمان کوچ بزرگ، ارمنیان همه چیز خود را جا گذاشتند و به ایران آمده‌اند ولی تنها چیزی که نتوانستند از آن چشم پوشی بکنند کتاب‌هایی بود که در خانه‌های خود داشتند ارمنی‌ها با تحمل زحمات فراوان کتاب‌های زیادی را با خود به ایران (اصفهان) آوردند این کتاب‌ها تنها ثروتی بود که همیشه برای ارمنیان باارزش بوده و هست.
ساختمان برج ساعت کلیسا وانک :
ساختمان برج ساعت که در بالای در ورودی دیر قرار گرفته و از سه طبقه تشکیل یافته است. در طبقه دوم آن ساعت بزرگی به وزن سیصد کیلوگرم نصب شده است که صدای ناقوس آن تا دور دست ها شنیده می شود. این برج و ساعت را ماردیروس هوناتانیان در سال 1931 بنا کرده است.
اماکن اداری در این کلیسا:
در گذشته کارهای اداری و قضایی ارامنه جلفا در این مکان صورت می گرفت از تنظیم قباله ازدواج تا تعمیر و ثبت فوت و تولد و امور قضایی مثل شکایات و رسیدگی به آن انجام می شد. این امر در حال حاضر ادامه دارد و ارامنه جلفا برای کارهای خود به این محل رفت و آمد می کنند. البته این را نیز نباید فراموش کرد که در گذشته امور ارامنه بعضی از کشورها مثل هند نیز در دیر آمناپرکیج حل و فصل می شده ولی در حال حاضر فقط به امور ارامنه جنوب ایران رسیدگی می کنند. این مکان در جنوبی ترین قسمت دیر واقع است و سال ساخت آن به زمان سلطنت ناصرالدین شاه باز می گردد.
چاپچانه کلیسای وانک :
شایان ذکر است که اولین چاپخانهٔ ایران و خاورمیانه در این مکان تأسیس شد. در سال ۱۶۴۰ به سرکردگی پیشوای مذهبی کلیسای وانک خلیفه خاچاطور کساراتسی چاپخانه ای دایر شد (در کلیسای وانک) این شخص ماشین چاپ و حروف چاپ را خود شخصا ساخت و در سال ۱۶۴۱ کتابی با مضمون شرح حال پدران روحانی به چاپ رساند. هنوز هم چند نسخه از این کتاب در موزه کلیسای وانک وجود دارد که البته از لحاظ چاپ و کاغذ مرغوب نیست ولی برای چاپ کنندگان آن افتخار بزرگی است. در سال ۱۷۷۰ تا ۱۷۹۰ میلادی به سبب مخالفت‌هایی که با این چاپخانه می‌شد، چاپخانه دچار حریق گردید و فقط تعدادی از حروف و قالبهای آن از آتش‌سوزی مصون ماند که اینک در موزه وانک نگهداری میشود.
موزه کلیسای وانک:
کلیساهای بنا شده در اصفهان صرفا نقش یک ساختمان خاص برای انجام فرایض مذهبی را نداشتند، بلکه مجموعه ای از بناهای مختلف را نیز شامل می شدند که با کاربردهای علمی و فرهنگی ایجاد گشته و حتی کتاب های دستی بسیاری در آنها نوشته شده اند. شاید به همین دلیل بود که در حدود صد سال پیش يعنى سال هاى ۱۹۰۵-۱۹۰۶ میلادی، شخصی به نام طادئوس هُونانیان فرزند هاروتیون هُونانيان، نويسنده ی كتاب تاریخ جلفاى اصفهان تلاش خود را به کار گرفت تا اتاق هايى در ضلع شمالى حیاط کلیسای وانک براى نگهدارى كتب، نسخ خطى، اشياى تاريخى ساخته شود. این سرآغازی برای ایجاد موزه وانک، البته نه به شکل امروزی آن بود و این اتاق ها تا سال ۱۹۳۰ به طور همزمان به عنوان موزه و كتابخانه مورد استفاده قرار می گرفتند.
در سال هاى ۱۹۳۰-۱۹۳۳ میلادی بود که دولت وقت از سارگيس خاچاطوريان، نقاش و هنرمند معروف ارمنى، که ساکن اروپا بود، دعوت به عمل آورد تا به منظور مرمت و كپى بردارى از نقاشى هاى بناهاى دوران صفوى، به ایران بیاید. وى در مدت سكونت خود در ایران نقش بسیار مهمى را در معرفى فرهنگ ارامنه جلفا ايفا کرد که از جمله اين فعاليت ها می توان به برگزارى كلاس هاى نقاشى، پیشنهاد و همكارى در تاسيس موزه ی کلیسای وانک، اشاره نمود.
آثار موجود در موزه وانک به مجموعه های متعددی تقسیم می شوند که عبارتند از:
کتاب‌ها و نسخه‌های خطی، تابلوهای نقاشی از آثار هنرمندان اروپایی و ارمنی، تابلوهای گچبری از کاخ‌های صفوی، آثار فلزی همچون طلا، نقره، انواع جعبه‌های صلیب و ... انواع صنایع‌دستی مانند رودوزی‌های سنتی، ظروف چینی و سفالی، آثار چوبی مانند انواع مبلمان، ساعت، شمعدان، تابلوهای منبت‌کاری و ... از جمله وسایلی هستند که می‌توان در موزه مشاهده کرد.
مجموعه نسخه های خطی، آثار بسیار نفیسی، شامل حدود ۴۰ جلد کتاب خطی را در خود جای داده است که تعدادی از آنها تورات، انجیل مقدس و کتاب های مذهبی می باشند. این مجموعه ی با ارزش دارای دو غرفه ی زیر است:
۱- غرفه نسخه های متعلق به جلفای اصفهان
۲- غرفه نسخه های مربوط به کتاب های نوشته شده در کلیساهای ارمنستان غربی (شرق ترکیه کنونی) که امروزه از اکثر آنها اثری بر جای نمانده است.
اکثر کتاب های این مجموعه دارای موضوعات مذهبی می باشند و از کتاب مقدس انجیل اقتباس شده اند. برخی از آنها اصول و مبانی دینی و اخلاقی را در بر می گیرند و برخی دیگر با داشتن نقاشی ها، تذهیب های کامل و مینیاتورهای متعدد با زنده ترین رنگ ها هنر نقاشان ارمنی را به نمایش می گذارند.
از قدیمی ترین و جالب ترین نسخه های خطی این مجموعه می توان به انجیلی متعلق به قرن دهم میلادی اشاره نمود که بر روی پوست نوشته شده و از قرآنی ترجمه شده به زبان ارمنی نام برد که به قرن هجدهم میلادی تعلق دارد.
مجموعه منسوجات موزه وانک به سه گروه تقسیم بندی می شوند که عبارتند از:
۱- لباس های مذهبی روحانیان ارمنی
۲- قطعات پارچه ای مورد استفاده در مراسم کلیسا
۳- نمونه هایی از پوشاک سنتی ارمنیان جلفا
این اشیاء از افتخارات هنرهای تزیینی خاص در میان ارمنیان هستند و نمونه ی آنها در هیچ یک از موزه های ایران یافت نمی شود. یکی از زیباترین آثار این مجموعه لباس های روحانیان هستند که با انواع پارچه های زری و ترمه و دوخت های سنتی، چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کنند و متاسفانه اکثر آنها منسوخ شده اند.
لباس های محلی ارمنیان جلفا نیز در این مجموعه به نمایش درآمده اند که از زیباترین و بارزترین مشخصه های فرهنگی و اجتماعی این مردم به شمار می روند و تحولات تاریخی و فرهنگی را به نمایش می گذارند. در این بخش، غرفه هایی نیز به نمایش انواع لباس عروس، زن و تاجر جلفایی، انواع کلاه، وسایل آرایش و سوزن دوزی زنان، نمونه هایی از وسایل سفره ی عقد ارمنیان و... اختصاص یافته اند تا آداب و رسوم ارمنیان را به بازدیدکنندگان معرفی کنند. وجود تعدادی فرش و گلیم با نقوش اصیل ارمنی در کنار این اشیاء جلوه ی آنها را دو چندان کرده است.
امکانات:
دسترسی به وسایل نقلیه
پارکینگ
دستشویی
اقامتگاه
رستوران
بوفه
پوشش شبکه
ایام و ساعات بازدید از کلیسای آمناپرگیچ(کلیسای وانک):
از شنبه تا پنجشنبه 8:30 تا 18:30
روز جمعه از8:30 تا 12:30
آدرس:
اصفهان٬ چهارراه حکیم نظامی٬ خیابان نظرشرقی٬ کوچه کلیسای وانک
بلیط ورودی:
50000
پیشنهاد ویژه ی یک سفر برای شما عزیزان:
شهرداری اصفهان در هفته بزرگداشت اصفهان اقدام به برگزاری تورهای رایگان اصفهان گردی میکند که علاقه‌مندان به شرکت در این تور‌ها می‌توانند با مراجعه به کیوسک های اطلاع رسانی در سطح شهر اصفهان در این تور‌ها ثبت نام کنند.
درایام نوروز نیز، تور یکروزه داخل شهری برای مهمانان برگزار میشود.
