چهلستون جلوه ای دیگر در اصفهان

اصفهان، زیباترین شهر ایران است؛ جایی که حد اعلای معماری اسلامی و ایرانی را در خود جای داده و مانند موزه ای زنده، فرهنگ و سنت مردم ایران را به بهترین وجه به نمایش می گذارد. اصفهان شهر نقش و نگارهاست و ضیافتی از طرح، رنگ، هنر، معماری و تاریخ را به مسافرانش هدیه می دهد. با "یک سفر"همراه شوید تابه دیدن یکی ازاین آثارباشکوه برویم.

chehel soton8

چرا چهلستون؟

باغ چهلستون، نمونه ای عالی از باغ های معروف ایرانی است و در میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.

تماشای انعکاس ستون های ایوان کاخ چهلستون در حوض زیبای باغ و فضای سرسبز و باطراوت آن منظره ی بی نظیری را ایجاد کرده است.

چهلستون درگذشته:

در میان این همه زیبایی و شکوه، کاخ چهلستون اصفهان قرار دارد که به نقاشی ها و آینه کاری های بی مثالش مشهور شده و روزگاری میزبان بزرگانی از سراسر دنیا بوده است. سنگ بنای این کاخ بی تکرار در دوره شاه عباس اول صفوی در میان باغی وسیع و سرسبز گذاشته شد.
این بنا در سال 1057 هجری قمری (1025 هجری شمسی) در زمان حکمرانی شاه عباس دوم تکمیل و افتتاح شد. این سازه در ابتدا کوشکی کوچک در میان باغی بزرگ بود و شکلی از استراحتگاه را داشت. به فرمان شاه عباس دوم ایوان ها، نقاشی ها، تزیینات و بخش های مختلفی به آن اضافه شد که آن را به قصری در خور شان پادشاهان صفوی بدل کرد. چنین بود که کاخ ۲۱۲۰ متر مربعی چهلستون به عنوان مکانی رسمی برای انجام تشریفات سیاسی معمول و پذیرایی از شاهان دیگر و صاحب منصبان انتخاب شد.

چهلستون در حال:

امروزه بخشی از کاخ را برای نگهداری و نمایش آثار شهر اصفهان و عکس های قدیمی آن اختصاص داده اند و با نام کاخ موزه چهلستون شناخته می شود. این عمارت زیبا از قسمت های مختلفی تشکیل شده و در میان باغ چهلستون در انتهای حوضی پر آب دل از بازدیدکنندگان خود می برد.
قسمت های دیدنی کاخ چهلستون شمال تالار 18 ستون، تالار آینه، تزیینات عالی، طلاکاری، نقاشی های سالن پادشاهی و بسیاری دیگر می شود که هنر ناب ایرانی را در دوره صفویه به رخ بیننده می کشد.

chehel soton12

چرا چهلستون را به این نام می شناسیم؟

چرا با وجود داشتن بیست ستون، همه از این کاخ با نام چهلستون یاد می کنند و آن را به این اسم می شناسند؟ به احتمال زیاد شما هم جواب را حدس زده اید که کاخ چهلستون به دلیل انعکاس بیست ستون ایوان اصلی در استخر بزرگ عمارت، و جمع این دو عدد با یکدیگر به این نام خوانده می شود. البته دلیل دیگری که برای این موضوع آمده است، نقش عدد 40 در ادب فارسی است که نشان از زیاد بودن و کثرت دارد...
کاخ چهلستون با نام های موزه ی چهلستون یا باغ موزه ی چهلستون نیز خوانده می شود وبین مردم مشهور است.

chehel soton9

اهمیت کاخ چهلستون :

این موزه مکانی برای حفظ و نگهداری مجموعه آثار کاخ چهلستون و دیگر اشیا، کتب و دست نوشته های قدیمی از اصفهان است. مجموعه چهلستون نمونه ای منحصربه‌فرد از هنر ایرانی‌ست و سازه و نقاشی های آن خود حکم موزه ای تاریخی و هنری را دارد. در کنار اینها وجود آثار و اشیایی که از اصفهان قدیم در آن نمایش داده می شود بر غنا و اهمیت مجموعه اضافه کرده است. نکته جالب توجه در مورد موزه چهلستون این است که بعد از کاخ موزه گلستان، دومین کاخ موزه قدیمی ایران است.

معماری این کاخ:

معماری این کاخ ترکیبی از هنر معماری چینی، ایرانی و فرنگی است و مشتمل بر یک ایوان اصلی (بزرگ) به طول ۳۸ متر، عرض ۱۷ متر و ارتفاع ۱۴ متر است که رو به شرق ساخته شده است. ستون‌های این ایوان هشت‌ضلعی از جنس چوب چنار و کاج می‌باشندو چهارستون وسط روی چهار شیرسنگی قرار دارند.

نگاهی دقیق تر به کاخ چهلستون:

دیوارهای این عمارت با آیینه‌های قدی و شیشه‌های رنگی و نقاشیهایی دلفریب زینت داده شده بوده انـد. همه در‌ها و پنجره‌ها از خاتم ساخته شده و منبت کاری بود. در‌ها در برخی موارد نقش و نگارهــایی نـیز داشت. درب قسمت طنابی، از سنگ مرمر ساخته شده و گچـبری استادانه‌ای روی آن قـرار گرفته اســت. سـقف روی ایــوان چهلستون و سقف آیینه کاری تاﻻر این بنا نیز از شگفتیهای معماری ایرانی اسلامی در عهد صفوی بـه حسـاب می‌آید.
سقف باﻻی ستون‌ها خاتم کاری شده است. چوب بین دو طبقه از جنس کاج بوده و استحکام آن بسیارقابل توجه است. قطر این چوب‌ها یک متر و طول آن‌ها ده متر است.
شاه نشین به تاﻻر بزرگی متصل می‌گردد که ٢٢ متر طول، ١١ متر عرض و ۱۲ متر بلندی دارد. درواقع، بخش اصلی عمارت، تاﻻر بزرگ است.
در اطراف این تاﻻر، جای چندین قرقره باقیست و می‌گویند در قدیم، در ساعات قبـل از ظهر پرده‌هایی به این قرقره‌ها آویزان می‌شده است. سه گنبد نقشدار زراندود در این تاﻻر وجود دارد. لچکهـای رنگارنگ آن نیز نظر بیننده را به خود جلب می‌کند. چهار بخاری در ایــن تـاﻻر موجـود اسـت کـه در سـال ۱۳۲۷ هجری شمسی، توسط استاد حاجی اسماعیل گچبر و میرزا علی به سبک قدیمی بازسازی گردید.

نقاشی های بی نظیردر این عمارت:

زمانی که از در اصلی عمارت وارد تاﻻر می‌شویم، با شش نقاشی پرشکوه روی دیوارهای تاﻻر روبرو خواهیم شـد. در اولیـن نقاشی از روبرو، جشن شاه عباس در زمان پذیرایی وی از ولی محمد خان شاه ترکستان دیـده مـی شـود...در این تابلو، بهترین تصویر از شاه عباس اول در کنار فرمانروای ترکستان و همراهان آن‌ها وجود دارد. سرداران بـزرگ شــاه عباس نیز در این تصویر حضور دارند و نوازندگان نیز به نواختن و گرم کردن مجلس مشغولند.
در کنار این نقاشی، صحنه جنگ شاه اسماعیل اول با عثمانیان در چالدران دیده می‌شود که پس از عهد صفویه در چهلستون نصـب شده است.
در کنار این نقاشی، پذیرایی شاه طهماسب اول از همایون پادشاه هندوستان دیده می‌شـود. در مقابـل این سه نقاشی، سه تابلوی دیگر قرار گرفته که در صحنه اول، یکی از جنگهای شاه عباس اول با ازبکـان نشـان داده شده است که به نظر دکتر هنرفر، جنگ طاهر آباد در مرو می‌باشد. صحنه دوم، جنگ نادرشـاه بـا محمدشاه هندو در نبرد کرنال است. این تابلو نیز پس از عصر صفوی به بنا اضافه شده و آخرین تابلو، میهمانی شاه عباس دوم به افتخار نادر محمد خان شاه ترکستان است. زیر تابلوی نبرد نادرشاه با ناصرالدین محمدشـاه گورکانی، نـام نقاش، آقا صادق درج شده است.
در جنوب تاﻻر آینه، اتاق بزرگی قرار دارد که چند تابلوی مینیاتور در آن وجود دارد و در قسمتی از آن، پنجره‌ای با شیشه‌های رنگی بی‌شمار و گچ بری شده قرار گرفته که برای نگاهداری بهتر از بنای درب امـام در ایـن بخش قرار داده شده است. این پنجره ابتدا از گچ ساخته شده و سپس منافذ آن با شیشه‌های رنگی آراسته گردیده است. در مقابل این پنجره در سمت شمال، اتاق دیگری قرار دارد که تابلوهای زیبایی دارد و طﻼکاری سقف آن از زیـر گچ خارج شده است.
نقاشیهای اتاق جنوبی طرف شاه نشین در سال ١٣٣١ از زیر گچ خارج گردید و بزم مفصـلی را نشان می‌دهد که شاید نشان دهنده عروسی رضا قلی میرزا یا قصه وامق و عذرا باشد و در طاقچه بلند سمت راست، مجلس یوسف و زلیخا و در روبرو، مجلس خسرو وشیرین نشان داده شده است. در اتاق شمالی کـه در سال ۱۳۳۴از زیرگچ خارج شد، شاه عباس اول در کنار نهر آب همراه با شاهزادگان صفوی دیده می‌شود. احتمـاﻻ این تابلو به دست رضا عباسی کشیده شده است. تصویر شاه عباس اول با تاج مخصوص، توسط باسـتان شناسـان ایتالیایی ترمیم شد. در جرزهای طرفین ورودی دو اتاق نیز سه تصویر زیبا از رضا عباسی دیـده می‌شود. مـیرزا عبداﷲ نقاش، تصاویر دو اتاق دو سوی ایوان را ترمیم نموده است.
دو کتیبه کاخ در باﻻی ایوان قرار گرفته‌اند. در کتیبه زمان شاه عباس دوم، زمان ساخت بنا روی دوازده لوحه شـش ضلعی به شکل شش بیت شعر با خط نستعلیق سفید روی زمینه صورتی نوشته شده است. مصراع آخر این شعر کـه عبارت مبارک‌ترین بناهای دنیا می‌باشد، به حروف ابجد‌‌ همان سال ۱۰۵۷است. در کتیبـه بزرگ‌تر که در سـال ۱۳۲۷از زیر گچ خارج شد، شاعری با نام نجیب به خط نستعلیق سفید بر زمینه آبی، سی بیـت شعر سـروده که محمد صالح اصفهانی آن را نگاشته است. هر مصراع شعر در لوحی کوچک شش ضلعی قرار گرفته اسـت. کتیبـه زمان شاه سلطان حسین به صورت گچبری روی زمینه آبی رنگ نگاشته شده است.
به طور کلی در عمارت تاريخی چهلستون نقوش ترکيبی ديوارها و سقف تالار که در قالب های زيبای لچک و ترنج قرار گرفته اند و خطوط اصلی تقسيمات بنا که ترکيب زيبايی از نقاشی و کاشيکاری و ساير تزئينات متعدد و متنوع هستند اين اثر با شکوه را به صورت يکی از بارزترين نمونه های معماری دوران صفويه درآورده است.
در حال حاضر عمارت چهلستون به صورت باغ موزه ای که سالن مرکزی آن محل نمايش برخی از آثار هنری دوران های مختلف ايران است مورد بازديد جهانگردان خارجی و مهمانان داخلی قرار می گيرد.

chehel soton7

تبدیل کاخ چهلستون به موزه:

زمزمه های تبدیل شدن کاخ چهلستون به موزه برای نخستین بار در سال 1316 آغاز شد. در این زمان تصمیم بر این شد تا کاربری مجموعه کاخ به موزه تغییر پیدا کند. هدف از انجام این کار، گردآوری، نگهداری و حفاظت از آثار و اشیای تاریخی، فرهنگی و هنری، فراهم آوردن امکانات پژوهشی و تحقیقی درباره آنها و نیز آشنایی با شیوه های زندگی گذشتگان و شناساندن آثار فرهنگ و هنر اسلامی به تمام مردم بود.
چنین شد که کار تاسیس موزه چهلستون آغاز و این موزه به طور رسمی در مهرماه 1327 هجری خورشیدی افتتاح شد. در این مراسم جمعی از مقام های مملکتی، استادان، هنرمندان و علاقه مندان به هنر و تاریخ حضور داشتند و نام تمامی آنها در دفترچه یادبودی ثبت شد. در سال 1343 هجری شمسی اما اشیای موجود در کاخ چهلستون را به طور موقت به منظور تعمیرات اساسی کاخ به تالار اشرف، تالار اصلی کاخ چهلستون، منتقل و در حدود پنج سال از این تالار به عنوان موزه کاخ استفاده کردند.
در پایان این پنج سال، تمام اشیای فرهنگی و آثار تاریخی موجود در موزه جمع آوری و به انبارهای مختلف منتقل شدند تا در آنجا از آنها نگهداری صورت گیرد.
بعد از سال 67 عنوان کاخ موزه چهلستون به این مجموعه تعلق گرفت و به طور رسمی با این نام در فهرست موزه های ایران ثبت شد.

chehel soton911

آثار تاریخی و هنری موجود دراین موزه:

از جمله اشیایی که در موزه چهلستون در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد می توان به نسخ خطی مربوط به قرن چهارم هجری قمری، نگارگری، ظروف کاربردی و تزیینی (نظیر ظروف سفالینه و آبگینه سده های سوم تا یازدهم هجری قمری)، ظروف چینی سفید و آبی که به سفارش شاه عباس ساخته شده بود، اشاره کرد. علاوه بر اینها، آثاری هنری از زمان های پیش از اسلام تا سده 14 هجری قمری (13 هجری شمسی)، قالیچه هایی با طرح محرابی مربوط به قرن یازدهم هجری قمری و درهای چوبی منبت و خاتم کاری شده متعلق به دوره صفویه نیز در این موزه گردآوری شده است .